Wat is de betekenis van filosofie in jouw dagelijks leven? Die vraag stel ik een aantal mensen die van denken hun vak hebben gemaakt. Esther Didden, oprichter en programmeur van Filosofie in Den Haag, bijt het spits af. Lees over ons gesprek aan haar keukentafel.
INTERVIEW GABY AMMERLAAN
Hoe is filosofie op je pad gekomen?
‘Totdat ik aan de studie begon in 2011 was ik niet met filosofie bezig. Ik werkte al een jaar of tien in de culturele sector en zocht verdieping. Ik wilde weer gaan studeren en twijfelde tussen kunstgeschiedenis en literatuurwetenschap. Beide bleken lastig in deeltijd te doen en toen suggereerde mijn partner Hans om eens bij de faculteit wijsbegeerte te kijken. Ik volgde een proefcollege over Erasmus en was direct gegrepen. Maar de studie filosofie bleek ook een tijdslijn die ik langzaam heb moeten veroveren. Het is complexe materie. Ik ben veel werk van filosofen gaan lezen en heb me bekwaamd in filosofische vaardigheden, zoals het opschorten van je oordeel, vragen en doorvragen, echt gestructureerd nadenken dus.’
Wat brengt filosofie jou?
‘Het brengt mij rust. Het is vaak chaotisch in mijn hoofd. Het belangrijkste inzicht dat filosofie mij heeft gegeven is dat niets eenvoudig is. Dat vind ik heel geruststellend. Als ik mijn oordeel uitstel geeft dat ruimte. Ik neem nu meer de tijd om ergens over na te denken. In de loop van de tijd heb ik steeds beter grip gekregen op hoe het in mijn hoofd werkt. Mijn valkuil is dat ik onder druk reactief word, terwijl ik juist op mijn best ben als ik proactief leef.’
Kun je een voorbeeld geven hoe filosofie jou heeft geholpen bij een levensvraag?
‘Afgelopen jaren worstelde ik met mijn werk. Naast mijn werkzaamheden voor Filosofie in Den Haag had ik nog een deeltijdbaan waar ik niet gelukkig in was. Alles wat ik er moest doen, stond ver van mij af. Ik was te angstig om de financiële zekerheid los te laten. Toen heb ik de tijd genomen om een bewust besluit hierover te nemen. Ik las De lengte van het leven, een boek van de Romeinse filosoof Seneca, waarin het draait om de vraag: “Hoe ga je met je tijd om?” Verkwist je tijd niet, je weet niet hoeveel tijd je nog hebt. Zorg dat je je potentie aanwendt. Dat is een inzicht dat ik eruit haalde. Ik realiseerde me dat ik mezelf tekortdeed en waagde de sprong. Het lezen van Senecas werk gaf mij de ruimte om hier goed over na te denken.’
“Het gaat erom dat je doorhebt op welke situaties je wel en geen invloed hebt.”
Hoe ben je op het idee van Filosofie in Den Haag gekomen?
‘Toen ik in deeltijd filosofie studeerde aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam woonde ik in Den Haag. Het viel mij op dat ik voor filosofische lezingen en andere activiteiten altijd naar Rotterdam of Amsterdam moest. “Dat moet toch anders kunnen!”, dacht ik. Mijn jarenlange ervaring met het organiseren van evenementen in de culturele sector kon ik gebruiken om in Den Haag iets op poten te zetten. En dat is goed gelukt! We zijn nu zes jaar bezig en bereiken steeds meer mensen, ook buiten Den Haag trouwens.’
Filosofie is een breed vak, waar ligt bij jou vooral je interesse?
‘Ik ben als een blok gevallen voor publieksfilosofie. Ik wil filosofie graag toegankelijk maken voor een breed publiek. Je hoeft geen filosofie gestudeerd te hebben om iets uit onze bijeenkomsten te halen. Ik ben ook geen academische filosoof en houd juist van de combinatie van denken en doen. Daarom filosofeer ik ook graag met kinderen. Met hen voer ik open gesprekken waarin verwondering centraal staat. Je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen. Ik merk het in een klas als de leraren en kinderen hier al enige ervaring mee hebben. Kinderen verbeteren zichzelf nog niet zo in hun hoofd en zijn vaak heel associatief. Eigenlijk hebben ze de ideale filosofische mindset. Het is zonde dat we dit vaak later afleren.’
“Met kinderen voer ik open gesprekken waarin verwondering centraal staat.”
Welke filosofen zijn een voorbeeld voor jou of welk gedachtegoed spreekt je bijzonder aan?
Het denken van Marli Huijer spreekt me aan. Zij schrijft vanuit de ervaring van mensen en verbindt filosofie echt met de dagelijkse praktijk. Ik houd ook van Hans-Georg Gadamer, ik ben gegrepen door zijn uitspraak dat ‘de ander’, wie dat ook maar is, gelijk kan hebben. Oftewel, oordeel niet zo snel en verdiep je in diens argumentatie.
Ik vind het mooi als filosofen alledaagse thema’s aansnijden zoals vriendschap. We hebben op 9 april het eerste Stoicon-X evenement gepland. Dat draait om het gedachtegoed van de Stoïcijnse filosofen. Deze eeuwenoude praktische filosofie is verrassend actueel. Het gaat over de vraag wat een goed leven is, voor jezelf en voor anderen. Dat verschilt per mens en ieder mens moet zijn eigen weg daarin zoeken. Cruciaal is dat je doorhebt op welke situaties je wel en geen invloed hebt. De stoïcijnen beweren dat er een hoop frustratie en verspilde energie ontstaat, doordat we dit onderscheid vaak niet maken.’
“Niets is eenvoudig, dat vind ik een geruststellend inzicht.”
Heb je een voorbeeld van een eigen ervaring hiermee?
‘In de afgelopen twee jaar heeft de culturele sector, waarin ik werk en die mij dierbaar is, een enorme klap gekregen door de coronapandemie. Alles kwam stil te liggen. Mijn veerkracht is echt op de proef gesteld toen deze sector als “niet essentieel” werd bestempeld. Het voelde alsof cultuur niet op waarde werd geschat, en ook alsof ik zelf niet op waarde werd geschat. Ik ben heel veel gaan lezen en schrijven. Dat was mijn manier om grip op de situatie te krijgen. En dat is wat de Stoïcijnse filosofen ook aanraden: zoek een manier om te gaan met dat wat buiten jouw invloedssfeer ligt. Het misverstand bestaat dat deze filosofen onverschilligheid aanmoedigen of vinden dat emoties er niet mogen zijn. Dat klopt dus niet.
Ik denk dat meer mensen juist in deze tijd meer zijn gaan nadenken over de vraag “Wat is eigenlijk een goed leven?”. We hebben voor de Stoicon-X allemaal gasten uitgenodigd die dit in de praktijk van hun dagelijks leven proberen te brengen. Dat is niet eenvoudig, maar je kunt jezelf er wel in trainen.’
Heb je nog lees of kijktips voor filosofie in het dagelijks leven?
Jazeker, zie hier een paar van mijn favoriete boeken:
• Seneca – De lengte van het leven (49 n. Chr.)
• Irvin D. Yalom – Het raadsel Spinoza (2012)
• Sarah Bakewell – De existentialisten, filosoferen over vrijheid, zijn en cocktails (2016)
• Sandra Langereis – Erasmus, dwarsdenker (2021)
• Maxime Rovere – Spinozaland (2021)
“Juist in deze tijd denken veel mensen na over de vraag wat een goed leven is.”
Over de auteur
Gaby Ammerlaan (1973) studeerde Algemene Letteren/Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Utrecht en werkt sindsdien voor verschillende kleine en grote organisaties in de non-profit sector en het publieke domein. Een aantal jaar geleden volgde Gaby de opleiding Filosoferen met kinderen en Jongeren. Daar ontdekte ze de schoonheid van de filosofie en de waarde van een goed gesprek zonder (voor-)oordelen. Zij zet haar expertise op het gebied van marketing en communicatie graag in om – samen met de andere enthousiaste betrokkenen – filosofie in haar thuisstad Den Haag goed op de kaart te zetten.