met Elize de Mul
donderdag 17 januari 2019
De bezoekers van Nest beginnen ongemakkelijk te schuifelen als zij van rondleider Lisa Vos de opdracht krijgen in tweetallen de kunstobjecten van de expositie ‘Even if it’s Jazz or the quiet Storm’ te gaan analyseren. Wat is volgens hen de betekenis van de kunstwerken? Het ongemak slaat snel om in engagement. Er wordt druk gekeken en geïnterpreteerd. Natuurlijk ziet iedereen iets anders, terwijl ze toch naar hetzelfde object kijken. Wie waarneemt doet dat immers altijd vanuit een eigen perspectief.
De filosoof Elize de Mul vraagt of het mogelijk is ons perspectief – ‘onze menselijke bril’ – te ontstijgen. Kunnen we een ding ‘op-zichzelf’ bekijken, zoals het van zichzelf is en niet zoals wij denken dat het is of zou moeten zijn. De mok waaruit je koffie drinkt, je pinpas waar je mee betaalt maar ook het wc papier waar je jezelf mee afveegt, allemaal ‘dingen’ waar je mee van doen hebt maar ook bestaan als je er niet mee bezig bent.
De Mul: “Hoeveel krijg jij eigenlijk mee van de dingen die samen met jou in de wereld zijn?”
Een confronterende vraag. Het onthult de achteloosheid waarmee we met de dingen omgaan, alsof alles er maar is om ons van nut te zijn. In het geval van wc papier is dat natuurlijk ook zo, maar we projecteren onze normen van nut ook op de rest van de wereld. Iets is een grondstof, een instrument, een tijdverdrijf of een statussymbool. We eisen als het ware dat de wereld zich naar onze verlangens voegt.
Deze houding heeft ook iets van een verloren onschuld. De Mul vertelt over de kinderlijke blik, die gewone dingen kan bewonderen voor wat ze zijn, en niet wat ze volgens ons moeten zijn. Door ‘onze intellectuele beheersing van de wereld’ is die kinderlijke blik niet meer vanzelfsprekend. Voor nuchtere volwassenen hebben de dingen hun glans verloren.
Toch is er hoop. De Mul presenteert een opeenvolging van pogingen om de dingen zoveel mogelijk te benaderen zoals ze zijn. Zo stelt ze met Heidegger dat wij op een poëtische wijze tussen de dingen moeten kunnen verwijlen om onze technische tunnelvisie open te breken. En de kunstwerken van Duchamp en Magritte zijn ook pogingen onze alledaagse verwachtingen en blik op de dingen te ontwrichten.
De Mul raakt me echter kwijt bij de verschillende meditaties uit het Zen-boeddhisme met irrationele oefeningen die plaats moeten maken voor ‘leegte’. Ik kan daar niet zoveel mee. Uitsluitend poëtisch verwijlen of je praktische verstand uitwissen zorgt net zo goed voor een tunnelvisie die de diversiteit van de zintuiglijke ervaring tekort doet.
Mijn kritiek doet echter niets af aan het narratief van De Mul. Want hoe je hem ook beantwoordt, de vraag blijft: “Hoeveel krijg jij eigenlijk mee van de dingen die samen met jou in de wereld zijn?”
Over de auteur
Dennis de Gruijter is filosoof, auteur van ‘Solidariteit van de Schok’ en freelance Socratisch Onderwijzer bij Doen Door Denken. Hij schrijft over fenomenologie en politiek en onderzoekt het verband tussen deliberatieve democratie en bezieling.
www.doendoordenken.nl