met Ariane van Heijningen en Ingrid Geerts
maandag 20 september 2021
Nu we elkaar weer in 3D kunnen zien is het moment aangebroken om aandacht te besteden aan het filosofische gesprek. Aan de hand van drie lessen van Socrates laten praktisch filosofen Ariane van Heijningen en Ingrid Geerts zien welke positie je als luisteraar kan innemen.
Door open te luisteren, open vragen te stellen en nieuwsgierig te zijn leer je de ander beter begrijpen en kom je meteen tot de kern van het gesprek. Hierbij worden vragen worden gesteld vanuit de intentie ‘wat bedoel jij precies?’ in plaats van ‘wat vind ik er van?’
Gelukkig wordt de workshop over het aanleren van filosofische vaardigheden aangekondigd met een winstwaarschuwing. Hèt antwoord op ‘de’ vraag zit er niet tussen. De focus ligt op het stellen van goede vragen en vragen die er werkelijk toe doen. Maar hoe doe je dat nou? Alles wat je denkt opzij zetten en zuiver leren luisteren? Want een vraag stellen is niet hetzelfde als een zin uitspreken met een vraagteken erachter.
In de eerste les van Socrates over zuiver luisteren geven Ariane en Ingrid een voorzet met voorbeeldvragen zoals ‘Wie waren erbij?’ en ‘Waarom werd je precies kwaad?’ of ‘Wat bedoel je met schofterig?’ Met deze vragen wordt niets ingevuld voor de spreker. Natuurlijk is het niet te doen om helemaal zonder oordelen te luisteren. In de praktijk ontkom je niet aan oordelen over plussen of minnen, wel of niet oversteken en moet je voortdurend schakelen. Maar door het gesprek op Socratische wijze in te richten zie je ‘de wijsheid uit de ander geboren worden.’ Zuiver luisteren leer je door met aandacht bij de ander te zijn, zonder een eigen verhaal, mening of idee.
De tweede les van Socrates gaat over het herkennen van vooronderstellingen. In de workshop oefenen de deelnemers met het expliciet maken en bevragen van vooronderstellingen aan de hand van signaalwoorden zoals ‘nooit’ en ‘zo’. Welke werkwoorden zijn gebruikt? Welke woorden staan daar? Wat betekent dat? ‘Wie eenmaal oog krijgt voor zinsconstructies met vooronderstellingen kan overal vragen over blijven stellen,’ grapt workshopleider Ariane. Om daaraan toe te voegen dat ‘je wel moet weten wanneer je moet stoppen’. Een van de deelnemers van de workshop vult aan, ‘anders word je nooit meer op een feestje uitgenodigd’.
Socrates stelt in de derde les: ‘beter een goede vraag dan een perfect antwoord’. Hierbij leer je door goed te luisteren een overkoepelend concept destilleren uit het verhaal van de ander. De definitie over wat een concept is blijkt bij de workshopdeelnemers niet helemaal duidelijk te zijn. Ariane en Ingrid leggen uit dat het concept dat de ander bezig houdt meestal om één woord draait zoals hoop, onzekerheid of voldoende. De deelnemers toetsen daarna of het inderdaad een belangrijk concept is dat de ander bezig houdt. Een werkbare methode is hierbij is het stellen van de vraag ‘ben ik het er mee eens?’ In deze gelijkwaardige gespreksrelatie stel je vragen waardoor vooronderstellingen los worden gelaten. Uit de reacties blijkt dat de deelnemers van de workshop zich graag laten uitdagen en flink gaan oefenen met voeren van filosofische gesprekken.
Over de auteur
Marienelle Andringa studeert in 1998 af op interactieve websites aan de opleiding informatiedienstverlening en – Management (IDM) aan De Haagse Hogeschool. In 2016 behaalt zij haar MA Engelse literatuur met een thesis over paranoia en media aan de Universiteit Leiden. Sinds September 2019 is zij bibliothecaris van het Alphabetum van Onze Ambassade (voormalige Amerikaanse Ambassade) in Den Haag.