met mc KASSETT en Carlo Ierna
maandag 21 november
Moeten we onbegrip willen begrijpen? Het begrijpen van bijvoorbeeld uitsluiting vraagt nogal wat van ons. Door de onbegrijpelijke ander vanaf een afstandje te bestuderen worden we niet door onze emoties beïnvloed. Denken we. Muziektheatergezelschap KASSETT uit Leiden en Carlo Ierna van de VU Amsterdam zochten het uit. Maar niet zonder risico.
De lezing uit 1921 van Gerard Bolland, autodidact en hoogleraar Wijsbegeerte in Leiden, begint met een waarschuwing: “wat ik ditmaal te zeggen heb, zeg ik allerminst voor mijn genoegen.” Meerdere keren valt het woord verkankering. De Jood is bijvoorbeeld de “geboren splijtzwam, spelbreker en vrede-verstoorder, omwentelaar en anarchist”. Bolland spreekt zich uit tegen democratie, tegen volksverheffing en tegen vrouwen. Zijn rede De tekenen des tijds is een luide opmaat voor een donkere toekomst.
Thema van dit jaar is voor mc KASSETT met Oukje den Hollander en huisfilosoof Gerko Tempelman de onbegrijpelijke ander. Tegenwoordig is die onbegrijpelijke ander geen onbekende. Het kunnen ook familieleden, collega’s of vrienden zijn. Maar Gerard Bolland is ideologisch en historische lekker ver weg. Toch blijkt uit het maakproces van deze voorstelling dat mc KASSETT er niet in geslaagd is om Bolland te begrijpen. Regelmatig vroegen de makers zich af: “moeten we dit echt gaan doen?” Voor hun voorstelling (die nog steeds in ontwikkeling is) gebruiken ze eigen ervaringen en reacties van hun publiek.
Wat is begrip en wat kost het? Moet je iemand helemaal begrijpen of is een percentage van pakweg 40% genoeg? Bolland psychologiseren is niet de oplossing. Door hem vanuit zijn levensgeschiedenis psychologisch te analyseren neem je hem niet voldoende serieus. Daarnaast zijn er voldoende andere figuren die de moeite van het bestuderen waard zijn. Het meest pijnlijke aspect van dit proces bleek de invloed op de persoonlijkheid van makers zelf te zijn. Ze merkten dat hun waarden begonnen op te schuiven en dat ze door de ander werden beïnvloed. Moesten ze doorgaan in de pogingen om te ander te begrijpen of konden ze het maar beter opgeven? Deze overwegingen worden vanavond voorgelegd aan het publiek in Zaal 3. De reacties uit deze filosofische ontmoeting verwerkt mc KASSETT in het onderzoek naar Gerard Bolland.
“Zeker doorgaan”, stelt een voorstander, “want begrijpen is niet hetzelfde als goedkeuren.” Een ander suggereert om “Bolland te reconstrueren door in zijn schoenen te gaan staan. Hij is ook beïnvloed.” Bovendien kan je “door de ander jezelf te begrijpen”. Een volgende toehoorder heeft het over een omtrekkende beweging maken. Door niet Bolland “maar zijn aanhangers uit te diepen”, kan je bestuderen welke omstandigheden hebben bijgedragen aan de populariteit van Bolland.
Op de vraag “wie zegt stoppen?”, volgt de reactie “liever jullie dan ik”. Iemand merkt op: “ik hoor veel oordeel, dat gaat niet helpen om hem te begrijpen.” Een intuïtieve reactie volgt. “Sommige ideeën hebben veel ellende veroorzaakt”, misschien hoef je die ideeën niet te begrijpen.
De angst om ongewild op te schuiven lijkt te overheersen. Maar moet je niet dat risico willen lopen?
In aanvulling op deze gedachte neemt Carlo Ierna het woord. Hij stelt dat door je opnieuw te positioneren je de ander kunt leren begrijpen. Het hedendaagse filosofisch curriculum is – zonder dat het hardop wordt uitgesproken – misschien net zo misogyn als dat van Bolland. Filosofie wordt gedomineerd door een lijst van filosofische top drie influencers zoals Kant, Hume en Descartes. Deze krijgen in de bekende tijdschriften een ‘like’ of een ‘duimpje’ en daarmee wordt een systeem in stand gehouden. De hedendaagse filosofie zou los moeten breken van het idee ‘wij van wc-eend adviseren wc-eend’. Alle wegen leiden immers naar Rome, maar “via kruisverbanden” is voldoende te ontdekken. Daarmee hoeven de tradities niet te worden gecanceld. Door verandering van perspectief blijven de populaire filosofen relevant maar krijgen minder bekende denkers ook de ruimte.
Over de auteur
Marienelle Andringa studeerde af op interactieve websites aan de opleiding Informatiedienstverlening en -Management (IDM) aan de Haagse Hogeschool. In 2016 behaalde zij haar MA Engelse Literatuur met een thesis over (staats)paranoia en media aan de Universiteit Leiden. Zij is juridisch informatiespecialist en werkt in Amsterdam.