met filosoof Dennis de Gruijter
maandag 13 februari 2023
Na de introductie van filosoof Dennis de Gruijter over Seneca, gingen de aanwezigen in groepjes onder leiding van een gespreksleider uiteen om de zes levenslessen van deze denker te ‘vertalen’ naar onze huidige tijd.
Vriendschap
Gespreksleider: Gaby Ammerlaan
Seneca: ‘Waartoe maak je een vriend?’ Om iemand te hebben om voor te sterven, om in ballingschap te volgen, om me tegen zijn dood te verzetten en me voor hem op te offeren: [de vormen van vriendschap die] zich richten op wederzijdse winst, die speculeren op wat er uit gaat voortkomen, is geen echte vriendschap. Wees een vriend zoals men het mooiste nastreeft, noch in de greep van winstbejag, noch afgeschrikt door de wisselingen van het lot; men ontdoet de vriendschap van haar pracht als men haar verwerft om er een slaatje uit te slaan.’
Samenvatting van het gesprek
Waartoe maak je een vriend? Er zijn vele redenen, we noemen er een aantal:
- vanuit de eeuwige behoefte om onszelf te verbinden met anderen, wij mensen zijn ten diepste sociale wezens;
- om te spelen en plezier te hebben;
- om 1 op 1 te delen en iets te betekenen voor elkaar;
- om voor elkaar door het vuur te gaan, als dat nodig is;
- om iemand te hebben die jou ook echt kan confronteren met jezelf en je gedrag en jou ook de waarheid durft te zeggen;
- om ook in slechte tijden er voor elkaar te zijn;
- om iemands steun te krijgen als je door anderen wordt ‘gecanceld’ en andersom om die steun te geven.
In een vriendschap ben je niet uit op winstbejag, maar met een goede vriend kun je jezelf wel heel rijk voelen. Een vriendschap hoeft niet voor altijd te zijn. Het is mogelijk dat je tijdelijk of voor altijd uit elkaar groeit. Je past niet meer bij elkaar en gaat je eigen weg. Of er gebeurt iets waardoor je de vriendschap opzegt. Soms lopen tijdelijk de levens van vrienden uiteen en gaan zij uit elkaar, maar komen ze jaren later weer samen.
Een vriendschap begint vanuit genegenheid, soms is het nog maar een voorzichtig voorgevoel. Je vindt iemand leuk, herkent iets en wil die persoon beter leren kennen. Soms ga je te snel met iemand in zee en lever je je ziel en zaligheid uit, terwijl de ander geen goede vriend blijkt te zijn. Of iemand past gewoon helemaal niet goed bij je. Het is daarom een goed idee om een nieuwe vriendschap eerst nog een beetje te verkennen en onderzoeken. Is er wederkerigheid? Is dit duurzaam? Zo kun je je gevoelens op waarde schatten.
Te weinig tijd…
Gespreksleider: Fief Macrander
Seneca: ‘Waarom klagen wij over de manier waarop alles in elkaar zit? De natuur heeft zich welwillend betoond; het leven duurt lang als je er gebruik van weet te maken. Maar de een is bezeten van onverzadigbare hebzucht, een ander van een dadendrang die zich uitleeft in overbodige inspanningen; de een beult zich af met zijn altijd weer van het oordeel van anderen afhankelijke eerzucht, verblinde ondernemerslust voert een ander langs alle landen en alle zeeën in de hoop winst te maken; velen houdt het vurig verlangen naar een schoonheid bezig…; heel veel mensen volgen geen vaste lijn en worden steeds weer van het ene nieuwe plan naar het volgende voortgejaagd door hun wispelturige, inconsequente oppervlakkigheid die nooit met zichzelf tevreden is… het lot overvalt hen terwijl ze zitten te dutten en te geeuwen – … maar alles wat er verder tussen [geboorte en dood] ligt is geen leven maar slechts tijd.’
‘Iedereen sterft slechts zijn eigen dood. Dit moet je daarentegen bij jezelf overwegen: ieder sterft op zijn eigen dag. Je laat niets verloren gaan van je toegemeten tijd; want wat je achterlaat is van een ander. ‘
Samenvatting van het gesprek
Te weinig tijd. Daar waren we het over eens! Door het ervaren van te weinig tijd vinden we het soms lastig te ontspannen of aan te lummelen. Want ja, er moet nog zoveel. Hebben we eindelijk tijd, dan weten we niet hoe snel we dit moeten vullen met doelmatige activiteiten.
En het gekke is hoe meer we doen, we meer een tekort aan tijd ervaren.
Seneca waarschuwt voor een te losbollig leven, overal waar een te voor staat lijken we uit ons leven te moeten verbannen. Dit idee wekt bij een aantal gruwel op. Want als we in alles de middenweg en matigheid moeten kiezen, wordt het leven dan niet saai?
Het zo goed mogelijk gebruik maken van je tijd maakt dat het leven juist lang duurt, aldus Seneca. En hoe we ons leven dan zo goed mogelijk invullen is persoonlijk. Openstaan voor de mening van anderen, je blijven ontwikkelen, lezen van boeken of dagelijks reflecteren. Om zo wijs mogelijk in het leven te staan.
De korte duur van het leven. De realisatie dat het leven van korte duur is kan ons ook aanzetten te relativeren en onze drijfveren goed te onderzoeken. En ervoor zorgen dat we de juiste besluiten in het leven nemen.
Eerst het innerlijk, dan het uiterlijk
Gespreksleider: Annemarie Wehlmeijer
Seneca: ‘Dat je van verblijfplaats verandert en van hier naar daar hopt, daar hou ik niet van. Ten eerste omdat een zo veelvuldige verhuizing eigen is aan een onbestendige geest: die kan niet groeien in rust tenzij hij ophoudt als toerist rond te dolen. Breng eerst de vlucht van je lichaam tot staan om zo je geest bijeen te houden. Voorts zijn medicijnen waar je je aan houdt effectief: je rust mag dan ook niet onderbroken worden, evenmin als het afschudden van je vroegere leven. Geef je ogen de kans tot rust te komen en laten je oren zich wennen aan gezondere taal. Zo vaak als je vorderingen gemaakt hebt, zullen je bij het passeren dingen overkomen die je verlangens weer opwekken. Zoals diegene die probeert zijn vroegere liefde kwijt te raken, elke verwijzing naar het geliefde lichaam moet mijden – want niets leeft zo gemakkelijk weer op als verliefdheid -, zo moet ook hij die zijn verlangens naar van alles kwijt wil waarop hij voorheen verzot was, zijn ogen en oren afwenden van wat hij achter zich gelaten heeft.’
Samenvatting van het gesprek
Vandaag de dag laten we ons voortdurend afleiden door onze telefoon, door e-mail, sociale media en allerlei andere (digitale) prikkels van buitenaf. Niet alleen is dat een teken van mentale onrust, maar het versterkt die onrust juist ook. Het is in feite een vlucht, maar op elke vlucht neem je altijd jezelf en je eigen zorgen mee. De enige manier om geestelijk echt tot rust te komen, is door je niet steeds te laten verleiden door alle pulp die over je wordt uitgestort. Je moet bewust kiezen wat je aandacht geeft en de rest aan je voorbij laten. Geen FOMO maar JOMO!* Het zal niet makkelijk zijn, maar oefening baart kunst, zolang je de verleiding maar niet zelf opzoekt. Zie het maar als een verloren liefde die je wil vergeten – ook dat kost tijd en lukt alleen door niet te steeds naar oude foto’s te kijken.
*Fear of missing out resp. Joy of missing out.
Help je medemens door jezelf
Gespreksleider: Trees Steeghs
Seneca: ’Van een mens verlangt men natuurlijk dat hij andere mensen helpt: indien mogelijk veel mensen; indien dat te veel is een paar mensen; indien dat te veel is degenen die hem naast zijn; indien dat veel is zichzelf. Want wanneer hij zich nuttig maakt voor anderen, is hij druk in de weer voor de gemeenschap. Zoals hij die zich omlaag haalt niet alleen zichzelf schaadt maar ook al degenen die hij had kunnen helpen als hij zichzelf verbeterd had, zo is het ook met ieder die zich verdienstelijk maakt jegens zichzelf: juist doordat hij aan zichzelf werkt om hen te helpen, helpt hij anderen.’
Samenvatting van het gesprek
Ons gesprek start bij de vraag Wat is helpen. Helpen is iets bijdragen waardoor een ander in staat is iets in het leven te verbeteren. Volgens Seneca is het dan wel nodig dat de een eerst vraagt aan de ander om te helpen.
Herhaling: wat is helpen eigenlijk? Helpen is niet Je mening geven. Helpen is op afstand staan en die ander helpen het zelf te kunnen. Maar – gemene vraag – is dat dan niet ook een vorm van je mening geven? Dus dat de helper vindt dat het nodig is de ander bij te staan in het zelf doen?
Nogmaals: is helpen overnemen, of iemand helpen het zelf te leren doen? En is de intentie van de helper hierin ook van belang?
Dan komt deze vraag op tafel: is het wel waar dat iemand altijd eerst zelf moet verzoeken om hulp? Het woord hulpvraag komt op tafel. Kun je ook een hulpvraag waarnemen zonder dat een ander die uitspreekt? Kun je wel altijd verwachten dat iemand die hulpvraag uitspreekt? Is iedereen daar eigenlijk wel toe in staat? En is het mogelijk dat je iemand hulp aanbiedt, en diegene wijst je hulp af? Zou dat dan erg zijn?
We eindigen met de staat van zijn van de helper. Vanuit welke positie kun je iemand helpen? Moet je dan krachtig zijn? Kun je helpen vanuit kwetsbaarheid? Is zelfrespect een vereiste voor de helper?
We staan op midden in het gesprek, midden in een zin. Het is duidelijk dat we nog lang niet uitgesproken zijn. Maar de zaal wacht. Wij schuiven als laatsten terug naar binnen.
Dankbaarheid
Gespreksleider: Charley Klepke
Seneca: ‘Wat zijn er veel mensen die het licht niet verdienen! Toch wordt het dag. Wat zijn er veel die klagen dat ze zijn geboren. Maar de natuur produceert steeds nieuw nageslacht en duldt ook het bestaan van wie zelf liever niet had geleefd. Dát is echt innerlijke grootheid en goedheid: je niet richten op het rendement van gunsten maar op die gunsten zelf, en ook na slechte ervaringen blijven zoeken naar een goede mens. Wat is er roemrijk aan goed zijn voor velen als je bij niemand bedrogen uitkomt? Feitelijk is het een deugd om gunsten te verlenen waar niets voor terugkomt: een voortreffelijk man plukt meteen de vrucht daarvan.’
Samenvatting van het gesprek
Na een interessante lezing van Dennis de Gruijter hebben we in een half uur het thema dankbaarheid nader onderzocht. Dennis gaf aan het einde van zijn lezing al enkele voorbeelden van dankbaarheid. Zo kun je bijvoorbeeld af en toe koud douchen of slapen op de grond, zodat je beseft dat een warme douche of een comfortabel bed helemaal niet zo vanzelfsprekend zijn als we misschien denken. Deze vanzelfsprekendheid was dan ook het startpunt van ons gesprek.
Ondanks de vaak aanwezige vanzelfsprekendheid van comfort probeerden we op zoek te gaan naar voorbeelden waarbij oprechte dankbaarheid kan worden ervaren. Een mooi voorbeeld dat op tafel kwam, was het horen fluiten van vogels in de vroege morgen. Ook wandelen in de duinen en het aanschouwen van de natuur en het blauw om je heen werd aangedragen als moment waarin dankbaarheid kan worden ervaren. Het gaat om situaties waarin je dingen waar je normaal gesproken zo aan voorbij zou gaan, op een heel bewuste manier ervaart. De term ‘mindfulness’ is hierbij zeer toepasselijk. Hiermee sta je meer open voor de wereld om je heen. Het is dan ook, in lijn met Seneca, in het hier en nu dat dankbaarheid kan ontstaan.
Dat ‘open staan’ is in onze tijd overigens geen gemakkelijke opgave. We worden namelijk, vaak door ons eigen toedoen, overspoeld met prikkels. Denk hierbij aan de vele apps op onze smartphones die op een dwingende manier veel aandacht van ons eisen. Het leven gaat dan eigenlijk aan je voorbij door je bezig te houden met zinloos tijdverdrijf. Hierdoor werd er geopperd dat er wellicht twee verschillende werelden moeten worden onderscheiden. Aan de ene kant is er de buitenwereld, die in dit geval moet worden geïnterpreteerd als de sleur van alledag. Anderzijds is er de wereld waarin je bewust bent van alles om je heen en geniet van, zoals gezegd, zaken waar je normaal gesproken geen aandacht aan geeft.
Een ander interessant inzicht was dat onvoorwaardelijke dankbaarheid niet gebaseerd is op een transactie. Er is geen sprake van een ruilmiddel of een wederdienst. Verder is dankbaarheid niet passief maar juist actief. Je kunt niet in je luie stoel gaan zitten wachten tot je een keer dankbaar bent voor de mooie kanten van het leven.
Zoals vaak gebeurt in de filosofie, zijn er aan het einde van een dergelijk gesprek evenveel antwoorden als nieuwe vragen. We sloten ons deel van de avond dan ook geheel in stijl af door een vraag mee te geven aan de rest van de bezoekers. Deze luidde: “Is dankbaarheid per definitie een individuele aangelegenheid?”
Dank aan iedereen die deze avond mede heeft vormgegeven!
Weg van de massa!
Gespreksleider: Jan Pons
Seneca: ‘De omgang met de massa is funest: iedereen beveelt ons wel een fout aan of dringt die aan ons op of smeert hem ons aan zonder dat we het merken. In ieder geval is dit gevaar groter naarmate de menigte waaronder wij ons mengen groter is. Wat ik bedoel? Nou, wat denk je? Hebberiger kom ik terug, eerzuchtiger, verwender, ja zelfs wreder en minder menselijk, omdat ik onder de mensen ben geweest. Toevallig kwam ik bij een middagspektakel [in het Colosseum] terecht in de verwachting van vermaak en grappen en wat ontspanning. Het pakte anders uit: ‘s morgens worden mensen voor de leeuwen en de beren gegooid. ’s Middags voor hun toeschouwers, die bevelen dat de moordenaars voor hun toekomstige moordenaars gegooid worden.
‘Ja, maar die vent heeft een diefstal gepleegd, hij heeft iemand gedood.’ Wat nu? Omdat hij gedood heeft, heeft hij verdiend dit geweld te moeten ondergaan: en jij, wat heb jij verdiend om dit te bekijken? ‘Hak er op in, de zweep erover, de brand erin!’ Laat intussen mensen gewurgd worden zodat we ons niet vervelen.’ Kom toch, begrijpen jullie niet dat slechte voorbeelden hun terugslag hebben op diegenen die ze stellen?’
Samenvatting van het gesprek
Nog wat sterker neergezet door Seneca: de omgang met de massa is funest! Je neemt heel snel zaken over waardoor je minder menselijk kunt worden. Wat betekent dat in onze huidige tijd?
In drie groepjes bespraken we deze levensles van Seneca. Waar we het allen over eens waren is dat de dominante massa in deze tijd voor ons de sociale media is. Je doet er zelf ook aan mee en je wordt er door beïnvloed. Kun je er nog van weg? Je er helemaal vanaf sluiten?! Velen doen op z’n minst een poging maar… lastig.
Wat ligt binnen de cirkel van invloed en wat is extern?
- een goede analyse, inclusief zelfreflectie, is altijd goed: denk goed na en neem wat afstand;
- Rechtvaardigheid als basis voor de analyse en zelfreflectie;
- Wijsheid en moed zijn twee deugden welke op basis hiervan getraind/geoefend kunnen worden (binnen de cirkel);
- sociale media dus niet uitbannen maar met de juiste dosering gebruiken om jezelf tot een (nog 😉) deugdzamer mens te ontwikkelen.