door Dennis de Gruijter en Sabine Netters en met Stichting Internationale Spinozaprijs
maandag 18 november 2024
Laureaat Spinozalens 2025
Achille Mbembe (Kameroen, 1957) zal in november 2025 gelauwerd worden met de Spinozalens 2025. Dat maakte juryvoorzitter prof.dr. Huub Dijstelbloem (UvA)
bij ons bekend voorafgaand aan de maandelijkse Filosofische Ontmoeting. De jury prijst de rigoureuze, innovatieve en veelomvattende manier waarop Mbembes
oeuvre het thema ‘toekomstbestendige solidariteit’ adresseert.
De Spinozalens is een tweejaarlijkse, internationale filosofieprijs voor denkers die met hun werk een belangrijke bijdrage leveren aan de ethische reflectie over een urgente kwestie. Voor elke editie wordt een relevant thema gekozen. De Spinozalens 2025 staat in het teken van solidariteit in tijden van klimaatverandering, migratie en digitalisering. Een onafhankelijke jury van Nederlandse en Vlaamse academici en schrijvers onder voorzitterschap van Huub Dijstelbloem droegen aan de hand van het gekozen thema een laureaat voor.
Filosofische ontmoeting: een stoïcijnse blik op sterven
Ondanks de veronderstelde maakbaarheid van het leven hebben mensen niet leren sterven. Maar zij kunnen ook niet weglopen van de dood. Sabine Netters, gespecialiseerd in palliatieve zorg, zet zich in voor de beste zorg als je niet meer beter wordt. Dennis de Gruijter, Stoïcijns coach, vertelt hoe klassieke filosofen nagedacht hebben over de allerlaatste fase van het leven. De sprekers laten zien dat de dood een natuurlijk proces is zonder een aan- of uitknop.
“Iedereen gaat sterven. Wie denkt dat het niet zo is?” vraagt internist-oncoloog Sabine Netters. Ze geeft meteen toe dat ze een “dubbele agenda” heeft want ze wil een pleidooi houden voor natuurlijk sterven. Een manier van sterven die niet gesponsord wordt door Big Pharma. Netters leerde veel van een verpleegkundige die “als Groningse geen woord te veel zei en altijd gelijk had.” Als juffrouw Jannie refereerde aan de – niet bestaande – zesde etage was het tijd om de naaste familie te bellen. Dan ging een patiënt dood. Hoe kon die verpleegster toch zien dat iemand aan het sterven was? Het doodgaan ziet er immers niet zo uit als in de film waarbij de stervende na een paar laatste woorden een diepe zucht slaakt.
Medisch gezien is er een “Final Common Pathway” want een lichaam overlijdt vaak op dezelfde manier. Lichaamsfuncties vallen uit waardoor de waarneming van de stervende afneemt. Toch is een op de drie mensen bang voor de dood en meer dan de helft van de mensen ziet op tegen het lijden rond het sterven. Voor hen is er gelukkig palliatieve sedatie of zij krijgen pijnbestrijding toegediend. Driekwart van de mensen wil echter de regie behouden tijdens het sterfproces en wil zelf het koordje doorknippen. Helaas gaan sedatie of zware pijnbestrijding en het levenseinde bewust meemaken, niet samen.
Filosoof Dennis de Gruijter sluit hierbij aan met een korte verkenning van het Stoïcisme. Vanuit het dualistisch perspectief zorgt de menselijke ziel voor intelligentie en wijsheid. Daar staat de monistische gedachte tegenover waarbij alles uit materie bestaat en een geheel vormt. Welke rol speelt het sterven daarin? De Gruijter haalt hierbij de tekst van Pink Floyds ‘Time’
- And you run and you run to catch up with the sun but it’s sinking
- Racing around to come up behind you again
- Sun is the same, in a relative way, but you’re older
- Shorter of breath and one day closer to death
Dit deel van de song geeft het leven van veel mensen weer: rennen, rennen en ineens is het voorbij. Mensen zijn bang om te leven maar ook bang om te sterven. “De mens leeft in doodsangst in de overtuiging dat het in de toekomst plaats zal vinden en een kwaad is waarbij het sociaal wenselijk is teneergeslagen of bedroefd te zijn als het aanwezig is.” Het is niet leuk om dood te gaan maar toch is de dood geen kwaad. Volgens Marcus Aurelius is het accepteren van de dood het accepteren van een verandering. Doodsangst is volgens de Stoïcijnen een aangeleerde gewoonte waarmee de mens zondigt tegen de natuur. Het sterven moet in dankbaarheid worden aanvaard want net als een theaterstuk dat maar doorgaat, is leven zonder de dood heel vervelend.
Over de auteur
Marienelle Andringa studeerde af op interactieve websites aan de opleiding Informatiedienstverlening en -Management (IDM) aan de Haagse Hogeschool. In 2016 behaalde zij haar MA Engelse Literatuur met een thesis over (staats)paranoia en media aan de Universiteit Leiden. Zij is juridisch informatiespecialist en werkt in Amsterdam.
Illustratie © buroLab – Laura Abbink