met Ben Schomakers, Jeannine Suurmond, Pablo M. Lamberti en Dennis de Gruijter
zondag 13 april 2025
Op 13 april 2025 presenteerde Filosofie in Den Haag samen met De Stoïcijnse School de Dag van de Stoïcijnse Levenskunst. Drie sprekers vertelden hun inzichten over levenskunst met betrekking tot diverse filosofieën. Ben Schomakers vertelde over de denker Heraclitus en welke rol de stoïcijnen en zorg daarin hebben, Jeannine Suurmond over morele verwonding en koppelde daar de gedichten van Dante aan en Pablo Lamberti gaf inzichten mee over hoe we het pad van een filosoof kunnen bewandelen met behulp van zijn nieuwe boek ”Strijdvaardig leven”.
Stoïcisme als levenshouding: Ben Schomakers
Ben Schomakers begon met een helder uitgangspunt: stoïcisme is niet statisch, het is geen mentaal schuiladres. Het is beweging. De stoïcijn leeft in relatie tot wat er gebeurt – het is een antwoord op het leven, vooral als dat níét loopt zoals je zou willen. Precies daar begint de zorg voor de ziel.
Hij benoemde drie centrale principes: logos, daimon en physis.
Logos betekent ‘rede’, maar niet als iets dor intellectueels. Het begint als een reeks woorden, ja, maar die woorden moeten in beweging zetten – tot denken, tot handelen. Filosofie is niet om op te hangen aan de muur, maar om in te leven.
Daimon is de innerlijke overtuiging, het vuur, de kracht die je leven zijn richting geeft. Het leven is geen reeks toevalligheden, maar een organisch geheel. Een stroom. Een kind dat speelt, zoekt, probeert te winnen. Niet cynisch, maar levendig en doelgericht.
En dan physis, de werkelijkheid: fysiek, tastbaar, soms dreigend. De wereld is “hongerig”. Je hoeft de krant niet te lezen om dat te voelen. De tijdgeest is grootser dan ons individuele bestaan, en soms ronduit ongemakkelijk. Je kunt om vrede schreeuwen, maar misschien is de wereld daar simpelweg nog niet aan toe.
Schomakers hield ons een mensbeeld voor dat realistisch maar hoopvol is: we zijn deel van een groter geheel dat we nooit volledig zullen begrijpen. Maar dat ontslaat ons niet van de verantwoordelijkheid om aanwezig te zijn. Niet opgaan in illusies of machteloosheid, maar met aandacht, liefde én strijdvaardigheid de werkelijkheid aangaan.
Morele verwonding en zorg voor de ziel: Jeannine Suurmond
Dr. Jeannine Suurmond sprak over een thema dat niet alleen filosofisch, maar ook pijnlijk actueel is: zorg voor de ziel, vooral in het licht van morele verwonding. Ze dook diep – niet in theorie, maar in de rauwe realiteit van mensen die ernstige trauma’s hebben meegemaakt. Denk aan soldaten, vluchtelingen, slachtoffers van macht en geweld. Niet zelden gaat het hier om situaties waarin iemand iets heeft moeten doen of meemaken wat fundamenteel in strijd is met het eigen geweten.
Morele verwonding is geen officiële diagnose zoals PTSS, maar de littekens zijn minstens zo diep. Het gaat om schade aan het innerlijk kompas, vaak ontstaan door machtsmisbruik in hiërarchische structuren. De ziel raakt beschadigd wanneer we handelen tegen onze diepste waarden – of juist niets konden doen tegen het kwaad om ons heen. En daar, zei Suurmond, wordt zelden onderzoek naar gedaan.
Aan de hand van Dante’s Goddelijke Komedie liet ze zien hoe diep deze verwonding kan gaan. Dante dwaalt af van de rechte weg en daalt af in de hel – langs vormen van tirannie, leugens, geweld en uiteindelijk: verraad. De diepste krater van de hel is niet gereserveerd voor moordenaars of rovers, maar voor verraders. Want verraad is pas mogelijk als er eerst vertrouwen is geweest. En juist dat – het schenden van vertrouwen – laat de ziel bloeden.
Ze beschreef de ziel als iets fysieks, emotioneels, intellectueels én goddelijks. De ziel is in aanleg goed, en verlangt naar goedheid. Maar zonder richting – zonder wetten, zonder moreel kompas – raakt dat verlangen stuurloos. Dan wordt het kwetsbaar voor verleiding, misleiding of eigenbelang. En dus is begeleiding essentieel: morele verantwoordelijkheid is altijd verbonden met sociale verantwoordelijkheid.
Toch bleef ze niet in het duister hangen. Want waar de ziel buigt maar niet breekt, daar is vrijheid mogelijk. Een wil die weerstand biedt, ook onder druk van tirannie, egoïsme of verslaving, blijft vrij. En precies dáár begint de zorg voor de ziel: kiezen voor het goede, zelfs als het moeilijk is. Daar ligt de kans op vernieuwing.
Filosofie als strijd en ambacht: Pablo M. Lamberti
Pablo M. Lamberti stelde een simpele maar messcherpe vraag: wie is vandaag de dag nog echt filosoof? Zijn antwoord was duidelijk: bijna niemand. Er zijn academici, ja, en mensen die over filosofie praten. Maar échte filosofie, als manier van leven, is zeldzaam geworden.
In de Oudheid betekende filosoof zijn iets totaal anders dan nu. Het was geen intellectuele status, maar een levenshouding. Het vereiste toewijding, discipline en oefening, als een ambacht. Je werd niet geboren als filosoof, je trainde jezelf erin. Net als een gladiator, een soldaat, of een samoerai. Filosofie was strijden; met jezelf, je verlangens, je trots, je behoefte aan controle. Het ging niet om macht of succes, maar om dienstbaarheid aan het grotere geheel.
In dat licht plaatste hij een stevige kritiek op het moderne populaire stoïcisme, zoals dat soms opduikt in Silicon Valley-achtige sferen en ook de nano wereld van Andrew Tate: geobsedeerd door rijkdom, bezit en ‘je beste zelf worden’ in tien stappen. Het is een vorm van zelfverheerlijking die haaks staat op de oorspronkelijke Stoa. Waar het daar juist ging om zelfbeheersing, soberheid, rechtvaardigheid en verbinding met de gemeenschap.
Hij schetste het stoïcisme als een pad van transformatie: via memorisatie, meditatie (in de zin van diep nadenken over dood, ziekte, kwaad), aandacht voor het hier en nu, dialoog en praktische toepassing. Alles met één doel: je ziel vormen. Niet om perfect te worden, maar om wijzer te worden. Dapperder. Lichter. Dieper. Vrijer.
Filosofie is een vervoersmiddel. Boeken kunnen wijsheid bevatten, maar alleen als je die wijsheid omzet in actie, brengt het je ergens. En dat ergens is geen eindbestemming, maar een manier van leven. Het is een langzaam proces. Stap voor stap. Geen shortcuts. Pas als je het consequent en langdurig doet, pluk je de vruchten. En dat is, volgens Lamberti, echte levenskunst.
Bio’s
Dennis de Gruijter is filosoof, schrijver, podcaster en Stoïcijns coach. Na vijftien jaar werkzaam te zijn geweest als docent filosofie in het voortgezet onderwijs richtte hij De Stoïcijnse School op. Een plek waar kennis en kunde over de klassieke ‘zorg voor de ziel’ en de Stoïcijnse filosofie als een manier van leven bijeenkomen en toegankelijk worden gemaakt voor een hedendaags publiek. Als coach helpt hij professionals en organisaties bij het Stoïcijns aanpakken van problemen en uitdagingen. In 2025 verschijnt zijn inleiding op het klassieke Stoïcijnse denken.
Ben Schomakers is filosoof en classicus. Hij promoveerde op Heraclitus’ tijdgenoot Parmenides en publiceerde nadien over de Griekse oudheid en vertaalde onder andere Over de ziel en Metafysica van Aristoteles en Alle woorden van Heraclitus. Recente boeken zijn Het begin van de melancholie (2018, winnaar Van Helsdingen-prijs en shortlist Socratesbeker) en Verlangen opnieuw (2023, longlist Socratesbeker).
Jeannine Suurmond werkt als Senior Academy Fellow Vredesonderhandelingen & Internationale Veiligheid bij Clingendael. Ze behaalde haar doctoraat in conflict- en vredesstudies aan de Universiteit van Utrecht en is opgeleid als psycholoog, therapeut en mediator.
Pablo M. Lamberti studeerde filosofie en bedrijfswetenschappen en promoveerde op een proefschrift over luisteren als spirituele oefening in de Griekse en Romeinse oudheid. Hij houdt zich intensief bezig met interculturele filosofie en bestaansethiek. In 2021 verscheen zijn debuut, Strijdvaardig leven en recent verscheen zijn tweede boek Een oefening in leven.
Over de auteur
Brigit Verbeek (1965), communicatie coach en trainer. Gek op woorden: vorm ze tot zinnen en hoor de muziek.