met Gerko Tempelman
woensdag 26 juni 2024
We keken eerst naar de film ‘God, Science and our search for Meaning’ op het enorme koepelscherm in het Omniversum. Een film, geschreven en ingesproken door de Amerikaanse ster-auteur Dan Brown, waarin gezocht wordt naar een diepere betekenis van het leven door de ogen van wetenschap en religie.
Daarna volgde een lezing van filosoof en theoloog Gerko Tempelman. Dit is een samenvatting van deze lezing.
Tempelman constateert dat Dan Brown, in lijn met Thomas van Aquino vele eeuwen geleden, wetenschap en religie beschouwt als twee (verschillende) wegen naar kennis.
Wat hem betreft is het een oud gesprek, het gesprek over wetenschap en religie en dat zij elkaar bijten, tegenover elkaar staan, dat er een strijd is. Hij kent dat gesprek goed. Toen hij 12 jaar was ging hij naar een gereformeerd vrijgemaakte middelbare school. Uiteraard stond godsdienst op het lesprogramma, evenals biologie en natuurkunde. De evolutietheorie van Darwin kwam ook voorbij, en de botsing daarvan met religie was een groot thema op deze school. Hij herinnert het zich nog goed. Men stond sceptisch tegenover het verzoenen van het Christelijk geloof met de evolutietheorie. Hij moest wel natuurkundige theorieën leren en er werden toetsen over afgenomen, maar er werd tevens bij gezegd dat het allemaal niet waar was want God schiep de wereld.
Gedurende de Verlichting was in Europa iedereen gelovig. Ook filosofen en wetenschappers. Ze geloofden allemaal in Gods leiding in de wereld, in Gods bemoeienis met de aarde en zijn aansturing van de natuur. Toen werd het 1755 en vond er een enorme aardbeving plaats in Lissabon. De filosoof Immanuel Kant, de belangrijkste Verlichtingsdenker, was één van de eerste die dacht dat deze enorme ramp misschien niet door God veroorzaakt werd maar een natuurfenomeen was. Er was misschien helemaal geen heilige, ondoorgrondelijke oorzaak (waarom doet God dit?) maar een verklaarbare, natuurlijke reden. Lissabon zorgde voor dit onderscheid tussen natuurlijke en bovennatuurlijke verklaringen.
Sinds 2,5 jaar werkt Tempelman ook als (niet-officiële) dominee bij een niet-officiële kerk. Tijdens zowel zijn studie theologie als filosofie was hij vooral bezig met de grote vragen van het leven, geduid en gevat in theorieën. In zijn werk als dominee kan hij met de ideeën en theorieën uit zijn studie, niet uit de voeten. Neem de oude man die hem toevertrouwde dat hij in een zwaar Christelijk milieu was opgegroeid, en dat dat altijd lastig voor hem was omdat hij homoseksueel is. Het leidde tot een levenslange worsteling. En nu, met zijn einde van het leven in zicht, weet hij dan ook zeker dat hij naar de hel zal gaan. Dat hoort hij immers al zijn hele leven. Toen Tempelman naar hem luisterde, wist niet wat hij moest zeggen, maar realiseerde zich dat al die theorieën over hemel en hel hem niet gingen helpen. Het is een voorbeeld van hoe het mis kan gaan met religie.
De Amerikaanse filosoof Susan Neiman zei dat je het kwaad of ellende nooit met elkaar mag vergelijken. Kwaad is altijd op zich. En als je er tegenover zit, zoals als Tempelman toen hij naar de oude man luisterde, dan doe je je best en heb je niet veel aan theorieën. Neiman schreef De geschiedenis van de filosofie, omdat ze de geschiedenis van de filosofie wil herschrijven. Het gaat niet om een geschil tussen rationalisme en empirisme, tussen Kant en Hume. Nee, sinds de Verlichting worstelen filosofen met het kwaad. Er hebben in Europa twee schokkende gebeurtenissen plaatsgevonden: in 1755 de aardbeving van Lissabon en de Tweede Wereld Oorlog. Sommige filosofen denken dat er een reden is voor dergelijk kwaad, anderen denken dat er geen reden is. Het kwaad is niet alleen een theologenprobleem zegt Neiman, het is ook een filosofenprobleem. Sterker nog volgens haar ligt het vraagstuk van het kwaad onder het gehele Westerse denken. Want de vraag naar het kwaad komt neer op iets anders, iets heel filosofisch: de vraag naar het kwaad is de vraag naar de begrijpelijkheid van de wereld.
Over de auteur
Esther Didden richtte in 2016 Filosofie in Den Haag op omdat zij een filosofisch podium in Den Haag miste. Daarnaast is zij secretaris van het bestuur van Vereniging Het Spinozahuis, en lid van de Raad van Advies van Stichting Spinoza Den Haag.
Illustratie © buroLab – Laura Abbink