door Thomas Heij
zondag 29 september 2024
In gesprek met egels en vossen.
We zijn het nieuwe jaar goed begonnen in gezelschap van vele vossen en egels, en met filosoof en vertaler Thomas Heij. Heij vertaalde in 2022 De egel en de vos van de beroemde politiek denker Isaiah Berlin. In deze jeugdtekst gebruikt Berlin de twee dieren om grote denkers en schrijvers uit de geschiedenis te classificeren.
“De vos, aldus Berlin, weet van alles, maar de egel weet één groot iets.” Heij neemt ons mee als Berlin zich afvraagt: hoe zien grote denkers eigenlijk de wereld en hun eigen plek daarin? Plato, Dante en Hegel zijn als egels: zij hebben één coherente wereldvisie en hanteren één instrument waarmee ze een veelheid aan fenomenen en uitdagingen proberen te begrijpen. Aristoteles, Shakespeare en Erasmus zijn vossen: zij gebruiken niet één systeem, maar juist vele verschillende visies. Want het “weten” in het citaat van Berlin slaat niet alleen op kennis, maar ook op de praktische werkwijze van een denker, de know-how.
In zijn tekst probeerde Berlin Oorlog en vrede van de Russische auteur Lev Tolstoi te doorgronden. Een vos in egelkleren, zo was de conclusie volgens Heij. Want de boodschap van het meesterwerk over de Napoleontische oorlog is dat oorlog chaos is: een onoverzichtelijke veelheid aan gebeurtenissen. Wijsheid is dan sluw zijn en zich staande houden in steeds veranderende omstandigheden. Een echte vossenblik, dus. Maar de manier waarop Tolstoi tot die conclusie komt, is veelzeggend. Want hij neemt historische figuren, kneedt die naar zijn verhaal en legt hen de woorden in de mond die hijzelf nodig heeft om zíjn visie op oorlog uit de doeken te doen. Dus hij lijkt ook een egel!
Het onderscheid tussen vossen en egels blijkt een veelzijdig instrument. Zo presenteert Heij een scherpe analyse van de schrijver Virginia Woolf. En we nemen onszelf onder de loep. Hoe zien wij eigenlijk de wereld? Is er een hogere orde achter de schijnbare chaos van alledag? Ben ik een specialist en wijd ik mijn hele leven aan één visie? Of ben ik juist een generalist, die overal wel iets van weet? In gesprek met de zaal komt de tekst van Berlin tot leven. Iemand herkent in zichzelf een vos die eigenlijk wel jaloers is op de standvastigheid en toewijding van egels. Een ander vraagt zich af of we leven in een tijdperk van egels, een verkokerde samenleving van experts. Of leven we juist in een vossentijd, zonder grote verhalen en waarin ieder de eigen weg moet zien te vinden? Zo ver ging de analyse van Isaiah Berlin niet, maar stof tot nadenken bood deze eerste middag van het jaar zeker wel.
Bio spreker
Thomas Heij (1989) studeerde filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen en was meer dan tien jaar redacteur bij een cultuurfilosofisch instituut. Hij vertaalde onder meer teksten van Francis Bacon en Margaret Cavendish, essays over politiek en literatuur van George Orwell en Virginia Woolf, en De egel en de vos van Isaiah Berlin.
Over de auteur
Dennis Schutijser is één van onze meedenkers. Hij studeerde Humanistiek (MA) en Filosofie (MA). Na tien jaar in Ecuador te hebben gewerkt als docent filosofie, is hij sinds 2023 werkzaam als bestuursadviseur. Een van zijn taken is het creëren van ruimte voor ethische reflectie en dialoog. Daarnaast is Dennis op vrijwilligersbasis geestelijk verzorger. In zijn vrije tijd werkt hij aan een doctoraalscriptie in de filosofie over narrativiteit in de zorgrelatie.
Illustratie © buroLab – Laura Abbink